Vijver

Een gezonde vijver heeft helder water. Planten groeien als kool en vissen voelen zich fijn. Het dierenleven om de vijver is divers, kleurig en soms luidruchtig… zwaluwen die overvliegen op zoek naar een sappig vliegje, rode en blauwe waterjuffers die als helikopters over het water scheren en kikkers die tot diep in de nacht uit volle borst kwaken. Het water trekt vele diersoorten uit de omgeving aan. Ook in het water is er een compleet dierenrijk. Als je van de bodem een schep slib oplepelt, krioelt het er van de libellen-, waterjuffers- en keverlarven.  Daarnaast leven er diverse slakken, vliegenlarven, watervlooien en waterwantsen, zoals het bootsmannetje en de waterschorpioen. Als je de tijd neemt om goed in het water te kijken, zie je de meest wonderlijke dieren.

Een vijver in de tuin vind ik een enorme aanwinst. Al die dieren die zich normaal in een tuin bevinden, nemen namelijk ook graag een slokje water. Daarnaast trekt het ook dieren aan die anders niet in een normale tuin leven. Zo had ik deze zomer een ijsvogeltje op een rietsigaar zitten. Dat maakt in mijn beleving een tuin compleet. Mijn voorkeur gaat wel uit naar een zo natuurlijk mogelijke vijver, vanwege de toegankelijkheid daarvan en de uitstraling in de tuin.
Vogels gaan bijvoorbeeld graag op stenen zitten om vanuit die positie te badderen. Een moeraszone biedt ook uitstekende mogelijkheden voor dieren om te drinken of te badderen. Eind maart liggen er grote hoeveelheden kikkerdril in het moeras, waar uiteindelijk honderden kikkervisjes uit komen. Een groot deel daarvan valt ten prooi aan vissen en andere liefhebbers, maar dat hoort erbij. Er blijven voldoende over om uit te groeien tot volwaardige vijverbewoners.

Ik ben in mijn tuin gezegend met 2 vijvers. Een kleine vijver van 1,5 kuub en een grote vijver van 60 kuub. De kleine vijver is inmiddels zo’n 10 jaar oud. Die heb ik zelf aangelegd. Daar ben ik ongeveer 2 dagen mee bezig geweest. Gewoon begonnen met graven tot ik tevreden was met de grootte, folie gekocht en aangebracht. Daaronder wel eerst een onderlaag van vilt. De randen heb ik weggewerkt met keien en leistenen. Op de randen heb ik manden met waterplanten en riet gezet. Er zit geen pomp of filter in deze vijver. De eerste jaren had ik wel eens wat alg, maar dat loste vanzelf op. Nu is die vijver zo stabiel dat het kraakhelder is en planten en vissen gezond zijn.

De grote vijver is 3 jaar oud en moest ik deels uitbesteden. Wel heb ikzelf de grootte en vorm bepaald. De omvang van deze vijver was veel te groot om zelf te doen. We hebben hiervoor een ervaren graafwerker ingeschakeld. Het waterpas maken van zo’n grote vijver was een knap staaltje vakwerk. Ook het graven van verschillende niveau’s en schuine randen heeft hij geweldig gedaan. Een vakkundige hovenier heeft het vijverfolie aangebracht en de rand heel mooi en strak afgewerkt met hout. Vanaf dat moment begon het leuke werk voor mij. Het aanplanten van de oeverplanten, moerasplanten en de zuurstofplanten.

Toch was het niet zo gemakkelijk als gedacht. Mijn zuurstofplanten groeiden niet geweldig. Dat heb ik een paar seizoenen aangekeken en me ondertussen verdiept in waterwaarden. Dat is best een ingewikkelde materie. Belangrijk is vooral dat de hardheid op peil blijft, die was eerst veel te laag. Een GH van 8 of meer is zeker nodig. Ik houd deze waarde nu op 12. De carbonaathardheid (KH) houdt ik op 10. Nadat ik de hardheid op peil had gebracht ging mijn PH ook naar normale waarden van rond de 7.5. In plaats van afsterven zie ik nu de planten groeien en jonge scheuten maken. Heel belangrijk is dat in een beginnende vijver voldoende zuurstofplanten aangebracht worden om zo snel mogelijk een biologisch evenwicht te krijgen. Doorgaans rekent men een mand met zuurstofplanten voor elke kuub vijverwater. Zuurstofplanten zijn erg duur, dus vraag aan bekenden met een vijver of zij planten over hebben. Wanneer een vijver gezond is groeien de zuurstofplanten zowat de vijver uit en moet er regelmatig gesnoeid worden, vraag of je ze mag hebben of overnemen voor een zacht prijsje. Waterpest en Hoornblad kunnen los in de vijver, de anderen liefst in een mand met vijveraarde.

Hieronder in stappen uitgelegd waar je op moet letten bij een vijver:

• Geschikte plek vinden

Voor het vinden van een geschikte plek dient rekening gehouden met een aantal zaken. De hele dag volle zon of helemaal schaduw is niet goed voor een vijver. Een vijver die beschut ligt, maar wel een paar uur per dag zon krijgt, is prima. Als er veel bomen in de buurt staan kunnen er in de herfst bladeren in waaien. Dat verhoogt de kans op algen in het voorjaar. Beter is die op tijd uit de vijver te scheppen of een net er over spannen. Het is ook handig als de vijver geheel toegankelijk is. Ik heb zelf de fout gemaakt om de kleine vijver te dicht bij het huis te plaatsen, waardoor ik er moeilijk achterlangs kan. Dat is lastig bij het jaarlijks onderhoud. Ook de veiligheid is belangrijk. Wanneer er jonge kinderen in de buurt kunnen komen is afzetten met een hek of betongaas een must. Er zijn ook speciale vijverroosters te koop met een uniek design. Die zijn uiteraard iets duurder, maar die geven de vijver een veilig en fraai uiterlijk.

• Vijverfolie, voorgevormde bak of leem

Leem wordt wel eens gebruikt voor echt grote vijvers. Dat kan alleen goed worden aangelegd door een vakman. Leem is een natuurproduct en kan er niet goed tegen als het uitdroogt. Omdat we de laatste jaren nog wel eens langdurig droge tijden hebben, vind ik dat dus niet handig. Verder hebben we hier behoorlijk last van mollen. Niet zo’n goede combinatie met een leembodem.

Een voorgevormde bak lijkt misschien handig, maar er kleven mij te veel nadelen aan. De keus is namelijk erg beperkt. Verder moet het plaatsen heel nauwkeurig gebeuren. Als de bak niet waterpas staat geeft dat problemen. Ook moet ruimte om de bak goed opgevuld worden. Om de randen niet te zien moet het onder het maaiveld aangebracht. Dat betekent ook dat er bij regen van allerlei troep in spoelt. Een voorgevormde bak is zeker niet goedkoop.

Folie daarentegen is niet zo duur en heel gebruiksvriendelijk. Je koopt het op de rol en is verkrijgbaar in verschillende dikten. Ik zou absoluut voor de sterkste variant gaan. Niks is zo ellendig als je vijver lek raakt. De EPDM folie die ik heb, is de sterkste variant. Ook is EPDM niet nadelig voor het milieu, wat pvc wel is. Heb je een grote vijver, dan kun je die op maat bestellen. Bereken voldoende folie zodat rand netje afgewerkt kunnen worden. Plooien is niet erg, die zijn later door plantengroei niet meer te zien en er schuilen graag allerlei diertjes.

• Aanleggen

Tot een paar kuub is nog wel zelf te graven. Hou er rekening mee dat er een enorme hoeveelheid grond uit komt. Voor grotere vijvers is een graafmachine nodig. Vraag bij een loonbedrijf wat dat gaat kosten. Voor de randafwerking zijn keien of leistenen een goedkope oplossing. Af laten werken door een hovenier heeft absoluut mijn voorkeur, omdat je dan zeker weet dat de rand stevig is, niet lekt en op de juiste hoogte ligt. Als de vijver te laag ligt en er stroomt tijdens een hevige regenbui grond in, komen er ook teveel voedingsstoffen mee. Bijvoorbeeld omdat de grond bemest is. Het vijverwater wordt voedingsrijk wat algen tot gevolg heeft.

Voor een beekloop of waterval zal er een pomp aangeschaft moeten worden. Het kabbelende water geeft een heerlijk geluid en een fraai gezicht. Een beekloop kan ook extra zuurstof toevoegen aan vijverwater. Belangrijk is wel dat het goed aangelegd wordt. Als een beekloop niet lekvrij is kan de vijver in no time leeg zijn. Er zijn ook kunststof beeklopen te koop. Voor de pomp is een stroompunt in de buurt nodig. Kabels worden dan het liefst onder de grond weggewerkt. Op de pomp kan eenvoudig een fonteintje geplaatst als je geen beekloop wil maar wel het geluid van kletterend water.

• Waterplanten 

Die zijn onder te verdelen in zuurstof, moeras-en oeverplanten. Moerasplanten zijn planten die deels met de voeten in het water kunnen staan. Op een rand vlak onder het wateroppervlak (10 / 20 cm) kun je manden met oeverplanten zetten, zoals gele lis, kalmoes, lisdodde, dotterbloem of snoekkruid. Die manden kosten ongeveer 18 euro per stuk. Losse stekken zijn uiteraard goedkoper. Deze planten kunnen er prima tegen als het vijverwaterniveau in de zomer daalt.

Zuurstofplanten zijn onontbeerlijk voor een vijver zonder filter. Die houden het water schoon en zorgen voor het biologisch evenwicht. Een vijver zonder filter of zuurstofplanten wordt onherroepelijk troebel. De rekensom is voor elke kuub water een volle mand zuurstofplanten. Die kosten ook ongeveer 18 euro per mand. Maar kijk ook eens op marktplaats of vraag iemand in je omgeving met een gezonde vijver. Die moeten jaarlijks planten snoeien. Die weggetrokken zuurstofplanten kan je perfect gebruiken voor een nieuwe vijver. Je kan ze oppotten in manden met vijveraarde, maar zuurstofplanten als hoornblad en waterpest kun je ook gewoon los in de vijver gooien. Bindt ze eventueel met hennepkatoen een beetje bij elkaar en verzwaar het met een steen. Uiteindelijk blijft het op de bodem liggen tot het volgende jaar. Ze overwinteren in de sliblaag en maken dan nieuwe worteltjes. In het voorjaar groeien ze uit tot nieuwe sterke planten.

Lelieplanten vind ik een must voor elke vijver. De grote bladeren vormen een dek op het water waardoor het water in de zomer minder snel opwarmt. De vissen schuilen er graag onder en de bloemen zijn prachtig. Kikkers gebruiken de bladeren om aan te hangen of op te rusten. Daarnaast verbruikt de lelie voedingsstoffen uit het water en onderdrukt dus de kans op algen.

Oeverplanten kunnen over het algemeen veel vocht verdragen, maar willen niet continu in het water staan. Die gebruik je langs de rand om de vijver heen, zoals bijvoorbeeld Darmera, Carex morrowii “Aureovariegata”en Eupatorium.

Kijk in het voorjaar eens op marktplaats, soms worden in de buurt diverse vijverplanten aangeboden door vijverbezitters uit de buurt. Vaak kun je daar ook rond juni voor een leuk prijsje zuurstofplanten kopen.

• Aankleding rond de vijver

Als je kiest voor een verhoogde rand onder het wateroppervlak, kun je daar manden met moerasplanten op zetten. Die geven de vijverrand niet alleen een mooie aankleding, maar beschermen het water ook tegen een teveel aan zonlicht. Daarbij zuiveren ze het water en zorgen dat waterdiertjes kunnen schuilen. Het geeft een natuurlijke uitstraling. Ook zijn stenen een goede optie. Planten en stenen verbergen de rand en geven een natuurlijke overgang van vijver naar grond. Je kan ze stapelen op de verhoogde rand zodat ze net boven het water uitkomen. Daartussen kunnen waterplanten groeien voor een natuurlijk effect. In deze omgeving hebben veel boeren stenen liggen die bij het rooien boven komen. Vaak willen ze die wel kwijt, eventueel tegen een kleine vergoeding. Of soms vind je ze ook op marktplaats. Een andere mogelijkheid is om oeverplanten buiten de vijver te planten om zo de rand aan het zicht te onttrekken. Bodembedekkers lenen zich daar prima voor. Zelf gebruik ik graag hosta’s, varens en astilbe’s omdat die van een vochtige grond houden. Ze hangen over de rand en maskeren het folie.

 

• Vissen

In een natuurlijke vijver kun je diverse vissen uitzetten. Ik heb onder andere goudvissen in mijn grote vijver. Daar heb ik wel spijt van. Die planten zich een beetje te hard voort. In de zomer verschijnen hele wolken jonge visjes. Om geen overbevolking te krijgen schep ik die met een fijnmazig net er uit. Verder heb ik nog windes, rietvoorns en een zonnebaars. Alle vissen planten zich  razendsnel voort in een grote vijver, hou daar rekening mee. Vandaar ook maar één zonnebaars, die leven solitair, dus die kan prima alleen zijn. Ik voer ze overigens nooit. Er zitten voldoende waterdiertjes en planten in het water. Zo behoud ik een stabiele vissenbevolking. In de kleine vijver voer ik ook nooit, de vissen daarin doen het prima maar planten zich niet voort.

• Watertest-en verbetermiddelen

Door invallend regenwater kan vijverwater erg zacht worden. Gevolg daarvan is dat de zuurstofplanten niet meer goed groeien. Ze kunnen verslijmen en doodgaan, waardoor algen een kans krijgen. De vijver kan in korte tijd veranderen in een groene soep. Belangrijk dus dat de hardheid van de vijver elk jaar op peil gebracht wordt. Dat kan met verschillende middelen. GH plus, Maërl of vijverklei. Met GH+ wordt de hardheid snel op peil gebracht. Doe dat wel met maximaal1 punt per dag. Over Maërl zijn de meningen erg verdeeld, ik gebruik liever vijverklei. Dat werkt ook minder snel, maar wel langdurig. Ook houdt het de KH stabiel en er zitten mineralen in die goed zijn voor de bacteriologische activiteit.

Er zijn middelen op de markt om die waarden te meten. De testdruppels van Colombo vind ik persoonlijk de meest nauwkeurige. Test vroeg in het voorjaar zodat er, voor het groeiseizoen begint, ingegrepen kan worden. GH waarde liefst op 8 of hoger. Ik breng de waarde zelf op 12 of hoger. De KH kan verhoogd worden met KH+, liefst 10 of hoger. Blijf door het seizoen heen regelmatig testen. Want ook door hevige plantengroei kunnen de waarden erg dalen. Na een aantal jaren ervaring kan je ook wel aan de vijver zien of er middelen nodig zijn.

• Filter 

Bij een natuurlijke vijver hoort eigenlijk geen filter. In mijn kleine vijver heb ik nooit een filter gehad en die is al jaren stabiel. Bij mijn grote vijver heb ik op een gegeven moment gekozen voor een doorstroomfilter, omdat ik de planten maar niet aan het groeien kreeg. Wat ook helpt is meer zuurstofplanten. Wanneer je besluit een filter aan te schaffen, let dan goed op de capaciteit van de pomp. Hoe groter de vijver, hoe groter het filter, omdat het langer duurt voor al het water het filter gepasseerd is. De pomp moet in voldoende mate doorstroomsnelheid hebben om het water gemiddeld een paar keer per dag door het filter te laten stromen.

• Onderhoud

Overbodig te zeggen dat het onderhoud afhankelijk is van de grootte van de vijver. Het onderhoud beperkt zich vooral tot het verwijderen van ingewaaid blad en draadalg. Tegen inwaaiend blad gebruik ik een groot net. Dat houdt het meeste wel tegen. Rond half oktober leg ik die over de vijver en rond half december haal ik het weg. Dan is al het blad wel van de bomen. In het voorjaar kunnen alle rotte delen van de oeverplanten en riet weggeknipt worden. Als je een filter hebt, kun je die schoonmaken met vijverwater, zodat de aanwezige bacteriën gespaard blijven. Wanneer rond juni de zuurstofplanten bijna de vijver uitgroeien, moeten ze gesnoeid. Je kan voorzichtig met een hark een gedeelte wegtrekken. Wat je weghaalt kun je op de composthoop gooien, weggeven of verkopen.